GS. Chu Phạm Ngọc Sơn

Vệ sinh an toàn thực phẩm trong cả nước nói chung và của TP nói riêng đang tạo nhiều lo lắng cho người dân. Thực chất, nhiều sự kiện như việc tiếp tục sử dụng những hoá chất cấm dùng trong nuôi trồng, chế biến nông thủy sản, thực phẩm, việc sản xuất một số sản phẩm kém chất lượng hoặc do quy trình chế biến hoặc do nhiễm độc từ môi trường, đang gây ảnh hưởng xấu đến xuất khẩu và tiêu dùng. các vụ ngộ độc thực phẩm do một số bếp ăn tập thể cung cấp, nhiều thông tin liên tục về tình hình ATVSTP ở một vài nước trên thế giới, cộng thêm dịch cúm gia cầm tái phát, bệnh heo tai xanh ở một số nơi trên đất nước càng làm bùng lên sự lo âu của mọi người chúng ta. Gần đây một số vấn đề liên quan đến quản lý an toàn vệ sinh thực phẩm, sự khác biệt giữa các kết quả phân tích kiểm tra chat lượng sản phẩm vừa gây không ít khó khăn cho người sản xuất vừa tạo thêm lo lắng cho người tiêu dùng trong khi chúng ta đang cố gắng tạo những ưu thế về nhiều mặt để có nhiều lợi thế nhất với cương vị l một thành viên bình đẳng của WTO.

I.NGUYÊN NHÂN GÂY  MẤT VSATTP

I.1. Thực phẩm nhiễm vi sinh độc hại là một nguyên nhân chính yếu gây nhiều  trường hợp ngộ độc thực phẩm tập thể

I.2. Hoá chất, phụ gia dùng trong nông thuỷ sản, thực phẩm có thể ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ người tiêu dùng:

I.2.1.Hoá chất không được phép sử dụng:

+ formol, hàn the, chất tạo ngọt tổng hợp natri cyclamat, màu công nghiệp đặc biệt phẩm Sudan I, II, III, IV, para Red, Rhodamin B, Orange II… trong thực phẩm    

+ clenbuterol, salbutamol  làm giảm lớp mỡ dưới da, dexamethason và các dẫn xuất có tác dụng giữ nước, tăng trong giả tạo trong chăn nuôi gia súc

+ chloramphenicol, nitrofuran, fluoroquinolon, malachite green, leuco malachite green, ure trong bảo quản, chế biến thuỷ sản.

 I.2.2..Hoá chất được  phép sử dụng trong chế biến thực phẩm, nhưng lại  được dùng  quá hàm lượng cho phép như các chất tạo ngọt tổng hợp saccarin, aspartam…, chất bảo quản chống mốc ( benzoic axit và các muối benzoat, sorbic axit và   các muối sorbat, chất chống  oxy hoá  BHT, BHA, sulfit..).

I.2.3.Dư lượng thuốc trừ sâu, diệt nấm, kim loại nặng trên rau quả vượt quá mức cho phép

I.2.4.Chât độc gốc tự nhiên : tetrodotoxin trong một số thuỷ sản như cá nóc, mực xanh…, glycozit cyanogen trong một số thực phẩm như măng, khoai mì, độc tố sinh học biển gây tiêu chảy DSP, gây mất trí nhớ  ASP, gây liệt cơ PSP trong nhuyễn thể hai mảnh vỏ.

I.2.5.Chất độc sinh ra trong quá trình bảo quản không tốt:

+ aflatoxin  trong các loại hạt như bắp, đậu phộng, hat dẻ (pistachio) bán chủ yếu trong các siêu  thị

+ ochratoxin trong cà phê

+ histamin trong hải sản

I.2.6.Chất độc thôi ra từ các bao bì đi vào thức ăn : phtalat hoá dẻo chẳng hạn

!.2.7. Chất độc sinh ra trong quá trình chế biến, nấu nướng (3-MCPD và  1,3-DCP trong nước tương,  acrylamid trong chiên, xào , nướng)

I.2.8.Chất độc sinh ra từ quá trình  pha chế : benzen sinh ra từ  các loại nước ngọt, nước tăng lực có đồng thời vitamin C và muối benzoat hiện diện

I.2.9.Chất độc gốc môi trường : kim loại nặng, PCB, dioxin ….

II. MỘT SỐ GIẢI PHÁP

II.1. Tình hình chất lượng nông thủy sản và thực phẩm chế biến

     Rõ ràng là trong tình hình hiện nay,  chất lượng một số nông thủy sản và thực phẩm chế biến càn phải được đánh giá nghiêm túc để nâng cao  mặt mạnh và giảm tối đa những yếu kém tồn tại.

     Về phía người tiêu dùng, ở các nước phát triển, họ rất quan tâm đến chất lượng hàng hóa, đặc biệt chất lượng thực phẩm, do đó tạo được sức ép rất lớn trên nhà sản xuất cũng như nhà quản lý. Người tiêu dùng Việt Nam chắc chắn cũng có yêu cầu bức xúc về chất lượng hàng hóa, tuy nhiên do cuộc sống nói chung cũng còn không  ít khó khăn cho nên yêu cầu về chất lượng vẫn chưa đủ mạnh để có thể tạo sức ép hữu hiệu trên sản xuất cũng như  trên quản lý.

     Về phía sản xuất, đối với các mặt hàng xuất khẩu, nhà sản  xuất bắt buộc vừa phải tuân thủ những quy định về chất lượng sản phẩm của nước  sở tại, vừa được  sự giám sát chặt chẽ của cơ quan chức năng trong nước, do đó, nhìn chung, chất lượng nông thủy sản, thực phẩm hầu hết đạt yêu cầu. Đối với việc sản xuất cho tiêu dùng  trong nước, sự giám sát về mặt nhà nước ít khắt khe hơn, người sản xuất  tự công bố chất lượng mặt hàng, cho nên  đạo đức trong sản xuất, phương châm vì sự an toàn cho người tiêu dùng sẽ đóng vai trò chủ đạo trong quyết định chất lượng hàng hóa.Thực chất, không ít nhà sản xuất  chăm chút quá nhiều đến lợi ích riêng của mình, chẳng  cần nghĩ  đến hệ quả  xấu  do mặt hàng mình có thể gây ra cho cộng đồng.

     Về phía quản lý nhà nước, mặc dù đã có pháp lệnh về thú y, pháp lệnh về VSATTP, luật về thủy sản, pháp lệnh về chất lượng hàng hóa và sắp tới đây luật về chất lượng sản phẩm hàng hóa và các nghị định hướng dẫn thi hành, việc quản lý về mặt nhà nước  vẫn còn chồng chéo, khó qui trách nhiệm,  làm giảm hiệu năng quản lý. Đặc biệt trong lãnh vực VSATTP đang là vấn đề nóng bỏng, việc tổ chức thanh tra VSATTP, gần như không có tác dụng đáng kể ở cấp phường xã vì lực lượng quá mỏng.

     Một đặc điểm  tình hình hiện nay là  cứ bộ nào được giao quản lý ngành là có xu hướng phải thành lập phòng kiểm nghiệm  riêng, vừa tốn kém, vừa khó tránh được trùng lắp, vừa khó có   đủ kinh phí để trang bị thật hoàn chỉnh, đáp ứng được mọi yêu cầu kiểm nghiệm sẽ rất đa dạng và khắt nghiệt trong thời gian sắp tới.

     Việc  kiểm tra chất lượng hàng hóa  vẫn con gặp nhiều hạn chế do  số phòng thử nghiệm  có trình độ và kinh nghiệm còn ít và việc mở rộng hoạt động kiểm nghiệm đánh giá, chứng nhận chất lượng sản phẩm hàng hóa cho tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước chưa  that phổ biến.

II.2.MỘT SỐ GÓP Ý VỀ GIẢI PHÁP

II.2.1.Về phía cơ quan quản lý

     -Trên cơ sở các luật, pháp lệnh, nghị định thi hành, chánh phủ cần  xem lại phương thức tổ chức quản lý về mặt nhà nước để  giảm bớt chồng chéo, ít nhiều ảnh hưởng xấu đến hiệu quả đảm bảo chất lượng nông thủy sản thực phẩm xuất khẩu và tiêu dùng trong nước. 

     -Tại các TP lớn, nên chăng có một ủy ban điều phối chung mà đứng  đầu  là một phó chủ tịch UBNDTP  để thống nhất hành động trong  việc quản lý chất lượng sản phẩm hàng hóa, tránh  dàn trải, đùn đẩy trách nhiệm, lãng phí  tiền của và nhân lực. Mặt khác, cần gấp rút tăng cường và mở rộng hệ thống kiểm nghiem đến các phòng thử nghiệm của Viện, Trường Đại học, phòng thử nghiệm tư nhân  nếu xét thấy hội đủ các yêu cầu quy định về chất lượng kiểm nghiệm.Trong thời gian gần đây, rõ ràng là các phòng thử nghiệm  trong nước, công cũng nhừ tư đều đóng góp rất tích cực trong đảmbảo VSATTP cho xuất khẩu và tiêu dùng.

     -Ở cấp phường xã, phải tăng cường hệ  thống quản lý thị trường, thanh tra sản phẩm hàng hóa.  Mạng  lưới nầy hiện nay rất mỏng, khó có thể đảm đương đầy đủ trách nhiệm giao phó.

      -Thường xuyên thông tin rộng rãi cho cả người sản xuất và người tiêu dùng  những vấn đề liên quan đến chất lượng nông thủy sản thực phẩm sản xuất  và lưu hành trong và ngoài nước.

      - Có những biện pháp có hiệu quả buộc người sản xuất, người bán phải luôn tuân thủ các quy định về chất lượng sản phẩm hàng hóa.

      -Kiểm soát chặt chẽ các loại thuốc thú y, hóa chất phu gia thực phẩm đang được bày bán  trên thị trường, tránh tình trạng người mua lẫn người bán  đều không hiểu bản chất  và đặc trưng  hoá chất sử dụng.

     -Việc quản  lý chất lượng thực phẩm cho chăn nuôi cũng cần phải khắt khe  như thực phẩm dành cho người.

     -Tổ chức các lớp  đào tạo  nguồn nhân lực phục vụ quản lý nhà nước về  chất lượng sản phẩm hàng hóa, đặc biệt chú trọng đến đội ngũ kiểm tra, giám định, đánh giá chất lượng.

     -Tăng cường hợp tác quốc tế cực kỳ cần thiết cho lãnh vực nầy.

     -Trong vấn đề kiểm tra chất lượng sản phẩm, nếu có dấu hiệu vi phạm,  nên tiến hành phân tích kiểm nghiệm ở hai hay tốt hơn ở ba  đơn vị  chuyên môn  để đảm bảo tính đúng đắn và tính pháp lý của việc xử phạt.

     -Cần rà soát lại , bổ sung , thiết lập  thêm các  quy định liên quan đến các  hoá chất, phụ gia thực phẩm đã bị cấm sử dụng  ở nước ngoài. Những thành  phố lớn của ta sẽ là những nơi tiếp cận nhiều mặt hàng phong phú, chất lượng tốt, nhưng chắc chắn cũng sẽ có những mặt hàng nhập khẩu kém chất lượng, thậm chí có thể ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ người. Các đơn vị kiểm nghiệm phải sẵn sàng làm tốt nhiệm vụ gác cổng của mình.

II.2.2.Về phía sản xuất:

     -Tuân thủ các quy định về VSATTP trong sản xuất và lưu hành sản phẩm đúng theo tiêu chuẩn chất lượng đa công bố hoặc đã được  chứng nhận hợp  chuẩn, hợp quy.

     -Không được sử dụng hoá chất phụ gia ngoài danh sách cho phép, nguyên liệu, hoá chất phụ gia không có nguồn gốc rõ ràng.

     -Thường xuyên theo dõi các thông tin  trong và ngoài nước, nhất là có liên quan đến các mặt hàng mình sản xuất.

    - Tăng cường hợp tác với đội ngũ các nhà khoa học Việt Nam, áp dụng khoa học công nghệ  hiện đại, xây dựng và triệt để tuân thủ hệ thống quản lý chất lượng tiên tiến trong sản xuất  để tạo ra được sản phẩm đảm bảo VSATTP có sức cạnh tranh mạnh, đáp ứng ngày càng cao an toàn cho người tiêu dùng.

II.2.3. Về phía người tiêu dùng

Thực tế là người tiêu dùng rất khó lựa chọn trước rất nhiều mặt hàng đa dạng, phong phu ở chợ, siêu  thị, tuy nhiên cần quan tâm đến :

      -Thương hiệu

-Thời hạn sử dụng

      -Các chỉ tiêu dinh dưỡng và chỉ tiêu liên quan đến VSATTP ghi trên nhãn hàng

Phải làm sao đe chứng tỏ rằng người tiêu dùng là  người quyết định chất lượng sản xuất  đúng theo nghĩa khách hàng là thượng đế.

II.2.4. Về phía cơ quan truyền thông, hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, các hội khoa học và kỹ thuật có liên quan

     -Thông qua nhiều hoạt động đa dạng và phong phú, nâng cao kiến thức cho  người tiêu dùng và cho cả người sản xuất, đăc biệt các kiến thức về chất lượng hàng hoá, về VSATTP.

     -Giúp cho người sản xuất luôn cải tiến chất lượng hàng sản xuất, người buôn bán lẻ hiểu những nguyên tắc giữ  hàng hóa luôn luôn đảm bảoVSATTP.

     -Giúp người tiêu dùng biết cách chọn lựa hàng, nhất là trong thời gian sắp tới khi nhiều mặt hàng ngoại đa dạng được đưa vào TP trong thời kỳ hội nhập.

     -Trong thực tế hiện nay, các hội phải phát huy vai trò tư vấn phản biện, giám định xã hội trong lãnh vực chuyên môn của hội.

Trong những giải pháp nêu trên, khoa học và công  nghệ đóng vai trò  rất quan trọng.  Những sự kiện xảy ra trên địa bàn TP Hồ Chí Minh  trong vòng hai năm trở  lại đây cho thấy những biện pháp về khoa học công nghệ không thể thiếu được trong giải quyết nhiều  vấn đề bức xúc của TP.

Nhà nước  nên khai thác mạnh hơn nữa đội ngũ khoa học công nghệ Việt Nam, đặc biệt Liên Hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt  Nam và các hội thành viên.

    Thực chất đảm bảo  VSATTP chỉ có thể giải quyết được tốt nếu  có những biện pháp đồng bộ từ mọi người chúng ta, từ  người  quản lý, người sản xuất,  đến  người tiêu dùng đều phải đồng lòng  thực hiện với mục tiêu giữ gìn sức khoẻ cho thế hệ chúng ta hôm nay và cả thế hệ con cháu chúng ta ngày mai.