Biện pháp trừng phạt nhẹ, thương nhân tham lam và người mua thiếu kiến thức về an toàn thực phẩm là một trong những lý do đã tạo điều kiện cho việc sử dụng thực phẩm không an toàn, thậm chí độc hại ở Việt Nam.

Thương nhân tham lam

Những con lợn bị nghi ngờ cho ăn các chất cấm trong một lò mổ ở ngoại ô Sài Gòn.

Nửa đêm một ngày tháng Giêng năm 2016, xe chuyên dụng của thanh tra Chi cục Thú y TP HCM bất ngờ đến kiểm tra lò mổ Nam Phong ở quận Bình Thạnh.

Mỗi đêm, cơ sở này giết hơn 1.000 con lợn từ các trang trại nuôi lợn ở nhiều tỉnh phía Nam như Đồng Nai và Bình Thuận để phục vụ thị trường tại thành phố Hồ Chí Minh.

Các thanh tra đã phát hiện 124 con lợn dương tính với chất cấm salbutamol, chất được sử dụng để tạo nạc. Chất này rất độc hại đối với sức khỏe con người vì nó có thể gây ra ung thư.

Tuy nhiên, trong "cuộc đột kích", cơ quan chức năng chỉ có thể lập biên bản và xử phạt hành chính đối với chủ sở hữu của lò mổ.

Họ không thể thu giữ những con lợn có chất cấm. Chủ sở hữu của những con lợn đã cam kết không giết mổ chúng cho đến khi chúng được kiểm tra một lần nữa để được xác định âm tính với Salbutamol.

Đầu năm 2016, trong10 ngày đầu kiểm tra, Chi cục Thú y TP HCM đã phát hiện gần 1.000 con lợn nhiễm chất cấm.

Nồng độ của chất bị cấm trong thịt lợn cao hơn hàng trăm đến hàng ngàn lần so với mức cho phép. Trong số những người vi phạm, một số trường hợp đã vi phạm đến lần thứ năm.

Về vấn đề này, một quan chức của Chi cục Thú y TP Hồ Chí Minh cho biết lợi nhuận cao là động lực cho những thương nhân bất lương và người nuôi lợn sử dụng chất cấm trong chăn nuôi.

"Với mỗi con lợn được cho ăn chất tạo nạc bán ra thị trường, người chăn nuôi kiếm được lợi nhuận khoảng một triệu đồng.

Các hình thức xử phạt về việc sử dụng chất cấm trong chăn nuôi là rất nhẹ, vì vậy nó không đủ mạnh để ngăn chặn người chăn nuôi lợn và thương nhân từ bỏ việc sử dụng các chất độc hại" ông nói.

Các lỗ hổng pháp lý

Chất Auramine được sử dụng để nhuộm măng nhằm tạo ra màu vàng bắt mắt.

Chánh Thanh tra Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - Ông Phạm Tiến Dũng - cho biết, theo quy định hiện hành, tại thời điểm kiểm tra, nếu nước tiểu lợn dương tính với chất cấm, chính quyền sẽ giữ tất cả lợn còn sống lại để xét nghiệm thêm.

Sau 7 ngày, nếu xét nghiệm âm tính với chất cấm, chính quyền sẽ cho phép giết mổ lợn.

Nếu sử dụng phương pháp kiểm tra thông thường, phải mất 36 giờ mới có được kết quả xét nghiệm nước tiểu. Các cơ quan thanh tra không thể giữ những con lợn trong khi chờ đợi kết quả xét nghiệm vì họ không có chuồng nuôi hay kho lạnh. Trong thời gian đó, chủ sở hữu của những con lợn sẽ bán tất cả chúng.

"Nếu kết quả phân tích cho thấy thịt lợn bị nhiễm chất cấm, thì sẽ rất dễ dàng cho chính quyền, còn nếu không thì họ có thể bị kiện bởi các thương nhân hoặc người chăn nuôi lợn", ông Dũng nói thêm, năm 2015 không có lô lợn nhiễm bệnh nào được tiêu huỷ.

Cơ quan quản lý cho rằng, các trung tâm kiểm nghiệm thực phẩm không được phép hoặc có xác nhận của Nhà nước nên họ không có căn cứ để xử lý hành vi vi phạm.

Sở Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh (PC49) cho biết, trong năm nay, cảnh sát đã phát hiện một số cơ sở chế biến măng tại quận 12 sử dụng Auramine để nhuộm măng nhằm tạo màu vàng bắt mắt.

Loại chất này có thể dễ dàng mua tại chợ hóa chất Kim Biên ở TP HCM với giá 26.000 đồng một kg.

Hóa chất này được nhập khẩu từ Trung Quốc và được sử dụng trong sản xuất giấy và nhuộm.

Trong một báo cáo của thành phố Đà Nẵng, tất cả bảy mẫu măng được thử nghiệm tại thành phố Hồ Chí Minh đều chứa Auramine, chất có thể gây ra ung thư.

Đầu năm nay, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã thêm Auramine vào danh sách các hóa chất bị cấm. Nhưng trên thực tế, với chi phí chỉ 5.000 đồng, người bán măng có thể mua đủ lượng Auramine để nhuộm 50 kg măng tươi.

Hầu hết người bán măng không biết tác hại của Auramine đến sức khỏe con người. Họ chỉ biết rằng người mua thích mua măng có màu sắc đẹp.

Về việc kiểm tra kinh doanh thực phẩm, Thanh tra viên phải thông báo cho người bán về việc kiểm tra trước 5 ngày và điều này đủ để các thương nhân chuẩn bị cho việc kiểm tra.

Cơ quan quản lý 'yếu kém'

Thịt lợn được xử lý bằng hóa chất để trở thành "thịt bò".

Một trong những lý do đằng sau vụ thực phẩm không an toàn đó là việc kiểm tra không đạt hiệu quả, Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm của Bộ Y tế ông Nguyễn Thanh Phong cho biết. Ngoài ra, thói quen của việc mua và bán hàng hóa tại chợ, đặc biệt chợ trên điện thoại di động, khiến việc kiểm tra thực phẩm trở nên khó khăn.

Ông Tống Xuân Chinh - Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi - cho biết ngoài 9 tấn Salbutamol nhập khẩu hợp pháp vào năm 2015, Việt Nam có đường biên giới dài nên khối lượng nhập lậu Salbutamol là không thể kiểm soát được.

"Số lượng các loại thuốc kháng sinh và các chất mới được tạo ra trên thế giới là khoảng 400 chất một năm vì vậy chúng tôi cần phải cập nhật để kịp thời phát hiện chúng" ông Chinh nói.

Thắt chặt kiểm soát thực phẩm không an toàn

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Thông tư 01/2016 để điều chỉnh một số nội dung của Thông tư 57/2012. Các tính năng mới của thông tư này từ ngày 25 Tháng Hai năm 2016 cục quản lý thực phẩm được phép hủy gia súc và gia cầm nhiễm chất cấm ngay tại chỗ. Trước đây, gia súc và gia cầm nhiễm chất cấm sẽ được lưu giữ và xử lý khi chúng không còn dư lượng thuốc.

"Trước đây, người vi phạm sẵn sàng nộp phạt và tiếp tục vi phạm. Bây giờ họ vừa bị phạt, và lợn của họ bị chọn lọc. Họ sẽ chỉ ngưng vi phạm nếu phải nộp phạt cao", ông Nguyễn Văn Việt, Chánh Thanh tra Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết.

Chính quyền TP HCM đã đồng ý thành lập một cơ quan kiểm nghiệm thực phẩm để kiểm soát an toàn thực phẩm trong thành phố. Tuy nhiên, cần phải có sự chấp thuận của Thủ tướng Chính phủ.

Từ ngày 01 tháng 7 năm 2016, các hành vi chế biến, kinh doanh và sử dụng các chất bất hợp pháp sẽ bị kết án lên đến 20 năm tù.