Sau gần một tuần đi thực địa khu vực dự án thủy điện Đồng Nai 6 và Đồng Nai 6A, phóng viên Tuổi Trẻ cùng các thành viên trong đoàn cán bộ Viện Sinh học nhiệt đới (Viện Khoa học - công nghệ VN) đều nhận thấy đánh giá tác động môi trường của hai dự án này có quá nhiều sai sót, trái ngược với thực tế, khiên cưỡng.

Dự án đập thủy điện Đồng Nai 6, 6A do Công ty cổ phần Tập đoàn Đức Long Gia Lai làm chủ đầu tư. Viện Quy hoạch thủy lợi miền Nam được Bộ NN&PTNT giao nhiệm vụ lập báo cáo đánh giá tác động về môi trường cho hai dự án thủy điện này.

Trái ngược thực tế

Dự án thủy điện Đồng Nai 6 nằm trên bờ sông Đồng Nai thuộc địa phận xã Đồng Nai Thượng, huyện Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng và xã Hưng Bình, huyện Đắk R’Lấp, tỉnh Đắk Nông. Công trình thủy điện Đồng Nai 6 sẽ làm ngập gần 171ha đất rừng. Theo tính toán của ban giám đốc vườn quốc gia (VQG) Cát Tiên, có 87ha đất rừng thuộc tiểu khu 506 - phân khu chức năng phục hồi sinh thái và phân khu bảo vệ nghiêm ngặt của VQG Cát Tiên - sẽ bị thủy điện Đồng Nai 6 “nuốt”.

Thủy điện Đồng Nai 6A cũng nằm trên bờ sông Đồng Nai nhưng trong vùng lõi VQG Cát Tiên và một phần thuộc địa phận xã Phước Cát 2, huyện Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng và xã Đồng Nai, huyện Bù Đăng, tỉnh Bình Phước. Công trình này làm ngập hơn 110ha đất rừng, trong đó trên 50ha đất rừng nằm trong tiểu khu 497 thuộc phân khu chức năng bảo vệ nghiêm ngặt của VQG Cát Tiên.

Tính chung, hai dự án thủy điện Đồng Nai 6, 6A sẽ “ăn” 137,5ha đất rừng của VQG Cát Tiên. Thế nhưng, báo cáo đánh giá tác động môi trường (bản tóm tắt) của hai dự án này, Viện Quy hoạch thủy lợi miền Nam khẳng định: “Trong diện tích đất bị chìm ngập (của cả hai dự án Đồng Nai 6, 6A) không có những hệ sinh thái tự nhiên cần được bảo vệ và trên các diện tích đó cũng hầu như không có các loài thực vật quý hiếm cần được bảo vệ...”.

Theo TS Vũ Ngọc Long - viện phó Viện Sinh học nhiệt đới, đại diện Mạng lưới Sông ngòi VN phía Nam và là người trực tiếp dẫn đầu đoàn khảo sát, điều tra, kết luận sau chuyến thực địa: khu vực xây dựng thủy điện Đồng Nai 6, 6A là khu vực sinh cảnh rừng nguyên sinh đặc trưng của VQG Cát Tiên.

“Ngay trong chuyến khảo sát, chúng tôi cũng thấy rất nhiều loại cây gỗ quý có tên trong sách đỏ của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế tại VN như cẩm lai, trắc, mun, gõ mật, sao đen, dầu, ko nia (Irvingia malayana)... Ở đây còn có tầng thảm bao phủ nhiều loài hùng lan Việt Orchidantha vietnamica (họ Lowiaceae) - một loài thực vật đặc hữu đặc trưng cho riêng khu rừng Cát Lộc.

Tại khu vực dự kiến xây dựng thủy điện Đồng Nai 6A, đoàn khảo sát đã phát hiện một loài hoa trà (Camellia sp) phân bố rất phổ biến. Đây là một phát hiện rất có ý nghĩa về mặt bảo tồn” - TS Long nói.

Trong chuyến khảo sát vừa qua, các thành viên trong đoàn bắt gặp và chụp được hình các loài thú quý hiếm có tên trong sách đỏ VN đang hiện diện tại khu vực dự kiến xây dựng hai thủy điện Đồng Nai 6, 6A như chà vá chân đen, khỉ mặt đỏ, khỉ đuôi lợn, cầy hương... cùng một số loài bò sát lạ.

Đó là chưa kể rừng Cát Lộc thuộc vùng đệm và vùng lõi của VQG Cát Tiên nằm ngay gần khu sinh sống của loài tê giác một sừng (các nhà khoa học ước lượng còn 5-7 cá thể). Tuy nhiên, trong phần đánh giá tác động đối với các loài động vật trong báo cáo đánh giá tác động môi trường, Viện Quy hoạch thủy lợi miền Nam lại kết luận: “Đối với động vật quý hiếm trong khu vực này hầu như không còn do ngư dân đã thâm nhập sâu vào hầu hết các nơi của dự án”.

Ông Trần Văn Bình, Hạt phó hạt kiểm lâm vườn quốc gia Cát Tiên, chỉ tọa độ mực nước sẽ dâng lên (hơn 70m) khi đập thủy điện Đồng Nai 6 được xây dựng (ảnh) và sơ đồ vị trí Nhà máy thủy điện Đồng Nai 6 và vùng ảnh hưởng ngập trên rừng Nam Cát Tiên - Ảnh: Đ.Tuyên - Đồ họa: Như Khanh

Thủy điện Đồng Nai có lợi cho... Quảng Nam

Nhiều nhà khoa học khi đọc bản báo cáo về tác động môi trường (bản tóm tắt) do Viện Quy hoạch thủy lợi miền Nam lập cho dự án thủy điện Đồng Nai 6, 6A đều dễ dàng nhận ra không ít chi tiết được sao chép từ một số tài liệu hoặc bản báo cáo tác động môi trường ở những vùng miền khác.

Cụ thể trong phần đánh giá tác động của dự án Đồng Nai 6, 6A đến môi trường trong giai đoạn thi công, Viện Quy hoạch thủy lợi miền Nam có một câu: “Ảnh hưởng đến môi trường sinh thái do việc chặt bỏ cây cối ven bờ kênh trong quá trình giải phóng mặt bằng xây dựng các hạng mục, đặc biệt là dừa nước hai bên bờ”. Qua gần một tuần đi thực địa, đoàn khảo sát nhận thấy nơi dự kiến xây dựng đập thủy điện Đồng Nai 6, 6A nằm ngay trên dòng sông Đồng Nai - một dòng sông với những thác ghềnh và dòng nước ào ào cuộn chảy - chứ không là kênh rạch như miền Tây Nam bộ. Đặc biệt, tìm mỏi mắt không có một cây dừa nước hai bên bờ sông.

Tương tự, báo cáo đánh giá tác động môi trường tiếp tục nêu: “Việc đào bới lòng hồ và kênh dẫn qua vùng đất chua, lầy úng đọng sinh phèn, nước mang chất phèn muối, axit, chất độc... lan truyền rộng”. Nhận xét về đánh giá này, TS Lê Anh Tuấn (Trường ĐH Cần Thơ) nói: “Mấy từ này nông dân vùng châu thổ đồng bằng sông Cửu Long nghe thấy quen quen”. Thực tế cho thấy vùng đất dự kiến xây dựng thủy điện Đồng Nai 6, 6A là vùng đất rừng bazan với đồi núi nối tiếp nhau cùng những con suối với nước ngọt.

Trong phần kết luận về các lợi ích của hai dự án thủy điện Đồng Nai 6, 6A, Viện Quy hoạch thủy lợi miền Nam viết: “Các lợi ích kinh tế xã hội do hai công trình thủy điện đem lại là cung cấp nguồn năng lượng cho hệ thống điện phía Nam, thúc đẩy sự phát triển kinh tế khu vực, đặc biệt là các huyện vùng sâu vùng xa của tỉnh Quảng Nam”. Dự án thủy điện Đồng Nai 6, 6A dự kiến được xây dựng trên sông Đồng Nai, không hề dính dáng đến tỉnh Quảng Nam.

Nhận xét về bản báo cáo đánh giá tác động môi trường của cả hai dự án thủy điện Đồng Nai 6, 6A, giám đốc VQG Cát Tiên Trần Văn Thành cho rằng: “Nếu chỉ nhìn vào con số 137,5ha rừng bị mất thì đúng là không đáng kể (so với diện tích rừng bị mất trong cả nước). Tuy nhiên, đây là diện tích rừng đặc dụng và việc xây dựng công trình sẽ không chỉ đơn thuần làm mất số diện tích rừng mà còn gây ảnh hưởng đến cả hệ sinh thái trong khu vực, làm giảm tính đa dạng sinh học, tăng nguy cơ săn bắt thú và chặt phá cây rừng. Những điều này báo cáo đánh giá tác động môi trường chưa đánh giá, nhận định”.

ĐỨC TUYÊN - tuoitre.vn